مادران شهدا، شاهدان بی واسطه برای ادبیات دفاع مقدس - وبلاگ آریابلاگ

به گزارش وبلاگ آریابلاگ، فراوری آثار هنری مرتبط با دفاع مقدس طی چهار دهه اخیر و از ابتدای جنگل تحمیلی به عنوان یک ضرورت مورد تأکید نهاده شد و به مرور بر تعداد آثار هنری مرتبط با دفاع مقدس افزوده شد.

به گزارش وبلاگ آریابلاگ و به نقل از ،ایرنا ، نویسنده مازندرانی ادبیات دفاع مقدس معتقد است که با درگذشت هر مادر و پدر شهید، یک فرصت شخصیت شناسی مستند از شهید یا جامعه شناسی تجربی بخشی از رویدادهای تاریخ جامعه از دست می رود و برای ثبت این ارزش ها باید خاطرات و روایات آن ها را در قالب آثار ادبی ثبت کرد.

از داستان ها و سریال های تلویزیونی تا فیلم های سینمایی و نمایش های صحنه ای و خیابانی و سایر فراوریات هنری مانند مجموعه عکس ها و خاطراتی که یا روایتی بر اساس برشی از یک واقعیت اتفاق افتاده در پیرامون دفاع مقدس بودند، یا از ذهن خلاق هنرمندان حول محور ارزش های دفاع مقدس زاییده شدند.

تا مدت ها پس از انتها جنگ تحمیلی، مهم ترین و برجسته ترین فراوریات هنری فیلم های سینمایی و تلویزیونی مرتبط با دفاع مقدس بودند. اما به مرور از دهه 80 توجه به ادبیات دفاع مقدس و فراوری آثار داستانی از روایت های پرتعداد و ژرف دفاع مقدس بیشتر شد. داستان ها و رمان های زیادی نوشته شد که برخی از آن ها توانستند بدرخشند. عمده این داستان ها نیز روایت مستقیم از خاطرات شهدا یا رزمندگان و آزادگان دفاع مقدس بود که با هنر داستان نویسی آمیخته شدند. اما به اعتقاد ابراهیم باقری حمیدآبادی نویسنده مازندرانی حوزه دفاع مقدس، یکی از ظرفیت های کمتر مورد استفاده نهاده شده در هنر و به ویژه ادبیات دفاع مقدس، پدران و مادران شهدا هستند که از حضور و وجود آنان پس از انتها جنگ تحمیلی به عنوان گنجینه های ارزشمندی از تاریخ دفاع مقدس کمتر بهره گرفته شده است.

باقری حمیدآبادی حدود 30 کتاب در گونه های مختلف داستانی از دفاع مقدس تألیف نموده که بخشی از این کتاب ها با موضوع خاطرات و روایات یا زندگینامه مادران شهدا نگاشته شده اند. برخی کتاب های او مانند کاشفان معدن صبح یا شقایق های خاکستری رویکرد زندگینامه ای دارند. برخی کتاب ها هم مثل ثانیه های صفر یا آخرین فصل روزهای بی رنگ شامل داستان های کوتاه هستند. در برخی آثارش مانند جام بلیک یا اتوماتیک قرمز داستان ها را خاطره مدار و با موضوع خاطراتی از شهید پیش برده و در تعدادی از کتاب ها مانند من فراموش می شوم یا نامه هفتم نیز با الهام از زندگی شهدا داستان بلند نوشته است.

پل های متصل به تاریخ جنگ

این نویسنده مازندرانی ادبیات دفاع مقدس مادران و پدران شهدا را فرصت های ارزشمندی برای ثبت زوایای پیرامونی زندگی شهدا و تاریخ جنگ می داند و معتقد است که باید برای ثبت آن چه که این مادران و پدران در ذهن و دل دارند بیشتر کوشش کرد و مسئولان نیز بیشتر از آفرینندگان آثار ادبی و هنری حمایت نمایند.

او مدتی پیش رمان دوما را با الهام از روایات و خاطرات مادر شهیدان ابوالقاسم محمدزاده، ابوالحسن محمدزاده و هادی محمدزاده منتشر کرد که بین اهالی ادبیات داستانی مورد توجه نهاده شد. کتابی که در آن با برداشت آزاد نویسنده از خاطرات و روایات این مادر شهدای اهل محمودآباد مازندران، زندگینامه خود مادر و سه فرزند شهیدش با نثری روان و جذاب روایت می گردد.

باقری حمیدآبادی که در آثارش بهره زیادی از حضور مادران شهدا برده است، به خبرنگار ایرنا می گوید: همیشه بین ادبیات از هر نوع اعم از داستان، شعر و رمان و محیط اطرافش رابطه ای مستقیم وجود دارد. محیط اطراف از شاخصه ها و نمودهای مختلفی برخوردار است که گاهی این شاخصه ها به تاریخ می پیوندند. اما در عین حال ادبیات برای تغذیه مطلوب و ارتباط مورد احتیاج خود به این که رویداد و سوژه مد نظر از زمان خودش فاصله گرفته یا در زمان آن هست توجه نمی نماید. به عبارتی هم در زمانی که مابه ازاها حضور دارند از آن ها استفاده می نماید و هم در دوره ای که از زمان آن ها گذشته باشد.

گنجینه های روایات مستقیم از جنگ

وی درباره دلایل این رویکرد در ادبیات می افزاید: واقعیت این است که ادبیات باید از منابع و مخازنی تغذیه کند تا خودش را نمود دهد و بیرون بریزد. این منابع و مخازن هم در گذشته و هم در حال انسانی که ادبیات را رقم می زند و در ادبیات رقم می خورد وجود دارد تا در زمان حال یا آینده مورد استفاده قرار گیرد.

نویسنده رمان دفاع مقدسی دوما اظهار می نماید: آنچه که در حال حاضر ما در ادبیات دفاع مقدس با آن روبرو هستیم، منبعی است که در گذشته ادبیات امروز وجود دارد، اما مورد مصرف ادبیات امروز و آینده است. در طول دوره های ادبی مختلف هم مصداق و نمونه های شاخص و فراوانی داریم که ادبیات از گذشته منبع گرفت و برای امروز و آینده حرف زد.

نویسنده مجموعه داستان دفاع مقدسی آدم های هزار سال بعد خاطرنشان می نماید: حال این منابع چه افراد یا چه چیزهایی هستند؟ معمولا تاریخ، رویدادها و حوادث و همچنین موضوعات و سوژه های مختلف و متنوع منابع و مخازن مورد احتیاج ادبیات هستند. این رویدادها و حوادث تاریخی یا در صفحات کتاب هایی است که گردآوری شدند یا در سینه آن هایی که حوادث و رویدادها را دیدند. یعنی کسانی که شاهد واقعه بودند. حالا اگر خالق ادبیات از لحاظ سنی و تاریخی به شاهدان عینی دسترسی نداشته باشد، ارجاعات او در اثر ادبی اش الزاماً باید به نقل قول های دسته دوم یا سوم، یا کتاب های تاریخی مردد صورت پذیرد.

شاهدان بی واسطه تاریخ

پژوهشگر و نویسنده مازندرانی با بیان این که مادران شهدا در ادبیات امروز شاهدان بی واسطه برهه ای از تاریخ کشور ما هستند، می گوید: ادبیات امروز احتیاج دارد تا از این منابع نادر، غنی، کمیاب و از دست رفتنی استفاده کند تا اتفاق ها، رویدادها، حماسه ها و قهرمان های آن دوره از تاریخ را حقیقی و باورپذیرتر در متن وارد کند و به مخاطب امروز و آینده نشان دهد. چنین رابطه غنی و حساسی بین ادبیات دفاع مقدس و مادران شهید وجود دارد.

نویسنده ادبیات دفاع مقدس می افزاید: این افراد شاهدان شخصیت هایی تاریخی هستند که می توانند قهرمانان بی بدیل رمان ها، داستان ها و شعرهای امروز و آینده ما باشند. ادبیات برای غنای خودش احتیاج به قهرمان و حادثه دارد. هیچ حادثه ای هم در ذات تخیل بی احتیاج به واقعیت آفریده نمی گردد. چون هر حادثه یا شکل خیالی لاجرم احتیاج به مابه ازای بیرونی دارد. مابه ازای بیرونی را یا خود نویسنده و آفریننده اثر ادبی باید ببیند که در قالب رابطه ادبیات با اتفاقات روز می گنجد، یا باید از سینه کسانی که در گذشته آن رویداد یا قهرمان ها را دیدند، رویدادهای ناب، قهرمانی ها و حماسه های اثرگذار بیرون بکشد و در دل آفرینش های ادبی خودش جا دهد تا با پرداخت همراه با تخیل به مخاطب عرضه کند که مخاطب لذت ببرد و تأثیر بگیرد.

منابع تاریخ شفاهی دفاع مقدس

باقری حمیدآبادی اظهار می نماید: در حوزه دفاع مقدس و تاریخی که قَدَش کمتر از 50 تا 70 سال است پدران و مادران، بستگان و دوستان و هم رزمان شهدا هستند که می توانند مهم ترین منبع در ادبیات محسوب شوند. در این حوزه قد و قواره زمانی مسأله مهمی را نشان می دهد و به ما گوشزد می نماید. این که مادران شهید سن شان فراتر از 50 تا 70 سال تاریخی می گردد و ممکن است از دست بروند.

وی تصریح می نماید: هر مادر و پدر شهیدی که از دست می رود، یک شخصیت شناسی مستند از شهید یا جامعه شناسی تجربی بخشی از رویدادهای تاریخ جامعه ما را همراه با خود دفن خواهد نمود. مادران شهدا به ویژه در حوزه ادبیات دفاع مقدس و تاریخ شفاهی گنج هایی هستند که در صورت ندیدن و ثبت نکردن، آن ها را از دست خواهیم داد.

وی شاخصترین ویژگی مادران شهدا در ارتباط شان با ادبیات دفاع مقدس از نظر تاریخی را شاهد عینی و بی واسطه بودن با مغز رویداد بیان می نماید و می گوید: در تمام مواردی که طی این سال ها با مادران شهدا روبرو شدم و پای حرف های آنان نشستم نکته قابل توجه و ارزشمندی که به دست آوردم صدق و سادگی در گفتار بود. این که نه اقرارآمیز از شهید خود حرف می زنند و نه کم گویی دارند. در واقع تعاریف را در حد قد و قواره قهرمان شان بیان می نمایند. این یکی از ویژگی های مهم مادران شهداست که تقریباً در همه آنان صدق می نماید و بر همین اساس است که تأکید می گردد نباید از کنار این افراد به سادگی گذشت.

تأثیر مادران شهدا در ملموس شدن داستان ها

نویسنده کتاب جام بلیک خاطرنشان می نماید: موضوع دیگر این است که مادران شهدا حتی می توانند در ایجاد یک فضای روایی و داستانی به نویسندگان و آفرینندگان آثار ادبی یاری زیادی نمایند. اگر یک نویسنده بخواهد شخصیت یک مادر شهید را خلق کند، چنانچه چند مادر شهید را از نزدیک ببیند می تواند یک شخصیت مادر شهید را بهتر و واقعی تر در ادبیات بیافریند یا زمانی که بر اساس تخیل و شنیده ها چنین شخصیتی را پردازش نموده باشد؟

باقری حمیدآبادی می افزاید: پس از روبروه با این انسان ها تصمیم گرفتم در برخی داستان ها چندین شخصیت مادر شهید بیافرینم که شباهت نعل به نعل و واقعی تری با مادران شهیدی که در واقعیت جامعه وجود دارند داشته باشد. شخصیت های داستان به دلیل نشستنم پای صحبت مادران شهدا طوری پردازش شدند که به واقعیتی که دیدم نزدیک تر هستند. یکی از تأثیرات مستقیم روبروه با مادران شهدا این بود که سعی کردم فضاها و شخصیت ها همان باشند که دیدم. این از خوبی های هم دوره شدن من به عنوان خالق آثار ادبی دفاع مقدس مازندران با مادران شهید است.

برنده جایزه بهترین داستان کوتاه سال دفاع مقدس در پنجمین جایزه عظیم ادبی یوسف خاطرنشان می نماید: از سوی دیگر وقتی شخصیتی را نزدیک تر به واقعیت خلق کنیم اثرگذاری اش هم بیشتر است. زیرا توصیف و پرداختش آنگونه نیست که مخاطب هم ذات پنداری نکند. مخاطب ترسیم واقعیت را بهتر از ترسیم خیال پردازی نابجا قبول می نماید و این به درک بهتر از واقعه می انجامد.

نویسنده کتاب اتوماتیک قرمز با اشاره به گذشت بیش از 32 سال از زمان انتها و 40 سال از شروع جنگ، گفت: گذشت این زمان یعنی مادران شهدا امروز دست کم حدود 70 سال سن دارند و این را به ما گوشزد می نماید که گنجینه های عظیمی که صدق گفتار دارند و می توانند مابه ازای واقعی آفرینش آثار ادبی در حوزه دفاع مقدس باشند و به اثرگذاری آثار یاری نمایند به انتها عمر زمینی خود نزدیک می شوند. این یعنی باید به یاری این افراد آثار بیشتری را که از شاخصه هم ذات پنداری و شخصیت پردازی داستانی بهره می برند و از مابه ازای واقعی و شبیه سازی درست تر بهره می گیرند فراوری کنیم.