هایپرلکسیا چیست؟ چرا خواندن زودهنگام در بچه ها می تواند نگران کننده باشد؟ - وبلاگ آریابلاگ

به گزارش وبلاگ آریابلاگ، گاهی اختلال های مرتبط با یادگیری در بچه ها خود را به شیوه ای بروز می دهند که نمی توان ابعاد منفی و مثبتشان را به راحتی از هم جدا کرد. برای مثال، بیش فعالی یا اختلال حواس پرتی در بچه ها، در عینی که می توانند باعث بروز مشکل های روحی و روانی بسیاری شوند، نویدبخش متفاوت بودن نحوه شکل گیری مغز کودک هم هستند. هایپرلکسیا هم یکی از همین اختلال ها است.

در حالت کلی، این نوع اختلال ها عموما با باهوش شناخته شدن کودک و سریع تر فرا گرفتن مباحث مختلف درسی و اجتماعی ارتباط تنگاتنگی دارند. در این میان، اختلال هایی هم وجود دارند که به طور ویژه به متفاوت بودن بچه ها دامن می زنند. یکی از این اختلال ها، هایپرلکسیا است و با وجود ظاهر درخشانی که دارد، می تواند حاکی از بروز اختلال های فکری متعددی در بچه ها باشد.

در این مقاله از وبلاگ آریابلاگ مگ، به بررسی این اختلال کمتر مورد بررسی قرار گرفته می پردازیم و ضمن معرفی آن، ارتباطش با اوتیسم، علائم و نشانه ها و نحوه تشخیص و درمان آن را شرح می دهیم. با ما همراه باشید.

هایپرلکسیا چیست؟

واژه هایپرلکسیا (Hyperlexia) از دو بخش تشکیل شده است: هایپِر به معنای فراتر و لِکسیا به معنای واژه. بنابراین، این اختلال به بروز نوعی توانایی پیشرفته در حیطه خواندن و استفاده از واژگان از طریق بچه ها اشاره دارد. استفاده از این واژه برای معرفی این اختلال، نخستین بار در سال 1967 انجام شد. به طور کلی، این اختلال با چهار ویژگی اصلی شناخته می شود:

1. داشتن توانایی خواندن به صورت پیشرفته در کودکی
2. فراگیری توانایی خواندن از سن خیلی پایین بدون نیاز به آموزش
3. علاقه مندی شدید به کلمه ها و کتاب ها
4. داشتن حداقل یک اختلال عصبی-تکوینی

قدیمی ترین تحقیق های اجرا شده در زمینه هایپرلکسیا در دهه 60 میلادی نشان می دهند که این اصطلاح در ابتدا فقط برای توصیف بچه های که توانایی بسیار قابل توجهی در خواندن داشتند و در کنارش از اختلال های عصبی-تکوینی رنج می بردند استفاده می شده است. به عبارتی، هایپرلکسیا ریشه در عدم هماهنگی میان توانایی های شناختی مغز و توانایی خواندن ابراز شده از طریق بچه ها دارد؛ به گونه ای که توانایی خواندن به شدت از مرزهای توانایی شناختی مغز کودک فراتر می رود.

این بدین معنا است که بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا، اغلب خواندن را بدون نیاز به آموزش ویژه از طرف بزرگ ترها فرا می گیرند و توانایی بسیار بالاتری نسبت به هم سن و سالان خود در این حیطه به نمایش می گذارند. با این وجود، به علت سن بسیار پایینی که دارند، از درک آنچه می خوانند عاجز می مانند. شکستن کدهای نهان در کلمه ها برای این بچه ها بسیار ساده است، اما درکی از آنچه می خوانند ندارند و این موضوع گهگاه آن ها را به شدت کلافه و عصبانی می کند.

ارتباط موجود میان هایپرلکسیا و اوتیسم

همانطور که پیش تر اشاره کردیم، یکی از چهار خصوصیت اصلی هایپرلکسیا، داشتن نوعی اختلال عصبی-تکوینی است. از 50 سال پیش که اصطلاح هایپرلکسیا وارد گفتمان مطالعه های علوم یادگیری شده تا به حال، اوتیسم به عنوان یکی از مرتبط ترین اختلال های عصبی-تکوینی با آن شناخته شده است. اینکه بروز مشکل های شناختی ناشی از اوتیسم با فراگیری بسیار سریع و پیشرفته توانایی خواندن در کودکی چه ارتباطی دارد، هنوز در دست بررسی است.

در حالت کلی، بچه ها مبتلا به اوتیسم عموما توانایی خواندن پیشرفته تری نسبت به سایر هم سن و سالان خود نشان می دهند و مانند بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا، درک چندانی از آنچه که می خوانند ندارند. یافته های علمی تحقیق های اجرا شده در زمینه ارتباط هایپرلکسیا با اوتیسم نتایج بسیار جالبی را در پی داشتند. بر اساس این یافته ها، بروز هایپرلکسیا در 84 درصد مواقع با مبتلا بودن به اوتیسم رابطه مستقیم دارد، اما فقط 6 تا 14 درصد بچه ها مبتلا به اوتیسم به هایپرلکسیا دچار می شوند. از این رو، محققان معتقدند که هایپرلکسیا می تواند ارتباط بسیار تنگاتنگی با سایر اختلال های عصبی-تکوینی هم داشته باشد.

علائم و نشانه های بروز هایپرلکسیا در بچه ها

نخستین و مهم ترین نشانه بروز هایپرلکسیا، پیشرفت سریع و قابل توجه در زمینه خواندن و استفاده صحیح از کلمه ها است. نشانه شاخص دیگر، ابراز علاقه بیش از حد طبیعی به کلمه ها، متن های چاپ شده و حتی اعداد زوج است. بسیاری از بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا، اندازه توجهی که سایر بچه ها به اسباب بازی ها و بازی با گروه هم سالان خود دارند را به کلمه ها و تلاش برای درک آن ها معطوف می کنند. این علاقه به کلمه ها ممکن است حتی پیش از فراگیری صدای آن ها بروز پیدا کند.

به علاوه، بررسی اسکن های اجرا شده روی مغز بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا نشان داده که اندازه پیچیدگی و فعالیت بخشی از مغز که مسؤولیت پردازش تصاویر را بر عهده دارد در این بچه ها بیشتر است. معمولا به محض اینکه این بچه ها شروع به خواندن و پردازش کلمه ها می کنند، با پرسش های فراوان بزرگ ترها و تمایل به برقراری ارتباط روبرو می شوند. آن ها در این شرایط معمولا از پاسخ دادن بازمی مانند چون توانایی زبانی کافی برای مصاحبه کردن را ندارند.

محققان معتقدند که ساختار قابل پیش بینی الفبا در زبان های مختلف این بچه ها را به فراگیری کلمه ها و توجه به نحوه خواندن آن ها تشویق می کند. از دیدگاه بچه ها، خواندن نوعی رفتار تکراری است که نیاز چندانی به درک محتوا خوانده شده در آن احساس نمی شود. بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا معمولا در روبروه با تصاویر و چشم انداز ها هم رفتاری مشابه بروز می دهند.

در ادامه، لیستی از علائم کلی هایپرلکسیا در بچه ها آورده شده است. به خاطر داشته باشید که هر کودک هایپرلکسیک لزوما تمام این علائم را بروز نمی دهد.

• ابراز توانایی زودهنگام خواندن به گونه ای که از طریق سایر هم سالان ممکن نیست.
• ابراز استعداد خارق العاده در بعضی زمینه ها و ابراز ضعف شدید در بعضی دیگر
• دشواری در درک گفتاری
• دشواری در برقراری ارتباط های اجتماعی و برقراری روابط دوستی با هم سالان
• داشتن توانایی های اجتماعی ضعیف
• بیش از حد مضطرب شدن در حضور افراد تازه
• ابراز ترس های عجیب و نامتعارف
• وسواس شدید روی بعضی واژه ها یا اعداد
• تکرار حرف های دیگران به محض گفته شدن
• حفظ کردن کلمه ها، اصطلاح ها و جمله ها فارغ از درک معنی آن ها
• نیاز مبرم به حفظ روتین ها، مقاومت شدید در برابر تغییر
• طی کردن فرایند عادی تکامل تا 24-18 ماهگی و سپس دچار پسرفت شدن
• گوش سپردن به آنچه دلخواه شان است؛ تظاهر به ناشنوا بودن
• قوه شنیداری و بصری بسیار قوی
• خودتحریکی (تکان دادن شدید دست ها و پاها، بالا و پایین پریدن مداوم، دست زدن)
• ضعف در درک مفاهیم انتزاعی
• ابراز حساسیت شدید در حس های شنیداری و لامسه
• دشواری در پاسخ دادن به سؤال هایی که با چه چیزی؟ کجا؟ چه کسی؟ چرا؟ چگونه شروع می شوند.

تشخیص هایپرلکسیا در بچه ها

هایپرلکسیا معمولا از سنین بسیار کم، حتی در 1 تا 2 سالگی، قابل تشخیص است. در واقع، بسیاری از بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا از 2 تا 4 سالگی توانایی خواندن بسیار پیشرفته ای را بروز می دهند. علاقه شدید بچه ها به کلمه ها عموما از 18 ماهگی خود را نشان می دهد. در این برهه، بچه ها به جای توجه به رنگ های مجذوب کننده موجود در کتاب ها به کلمه های نوشته شده در آن ها توجه می کنند و سعی می کنند کلمه ها را به شیوه مخصوص به خودشان دستکاری و تلفظ کنند. در صورت مشاهده چنین امیالی در بچه ها نوپا، باید سریعا آن ها را با یک متخصص اعصاب و روان بچه ها در جریان گذاشت.

متخصص ممکن است توانایی خواندن بچه ها را مورد ارزیابی دقیق قرار دهد. معمولا متخصص علاقه کودک به سایر سرگرمی ها، از قبیل بازی کردن با سایر بچه ها یا والدین، را می سنجد تا بتواند در رابطه با ابتلا یا عدم ابتلای کودک به هایپرلکسیا تصمیم بگیرد. به خاطر داشته باشید که بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا معمولا درک عمیق تری از پیچیدگی های زندگی اجتماعی دارند و کدها و رمزهای نهان در گفته ها و رفتارهای روزمره را به مراتب بهتر از هم سالان خود متوجه می شوند. مشاهده این رفتارها را هم باید به اطلاع متخصص رساند.

هنوز آزمایش دقیقی برای تشخیص هایپرلکسیا در بچه ها موجود نیست، اما متخصصان معمولا با برقراری مکالمه های مختلف با بچه ها می توانند از ابتلا یا عدم ابتلا مطلع شوند. گاهی تشخیص هایپرلکسیا در کودک به خاطر مجذوب کنندهیتی که در ظاهر برای معلمان یا والدین دارد به تعویق میفتد. در چنین شرایطی، کودک مجبور می شود با مشکل های آزاردهنده ای در رابطه با درک آنچه می خواند دست و پنجه نرم کند. اگر متوجه بروز هایپرلکسیا در کودک خود شدید، پس از در جریان گذاشتن متخصص، سعی کنید از او بخواهید آنچه از متن درک کرده است را برایتان بازگو کند.

نکته مهمی که باید در خاطر داشته باشید این است که بچه ها تظاهرکنندگان بسیار ماهری هستند و می توانند به راحتی آنچه را که نمی خواهند بروز دهند از بقیه مخفی نگه دارند. والدین، به علت زمان بیشتری که با کودک می گذرانند، زودتر از پزشک یا معلم متوجه این موضوع می شوند. به خاطر داشته باشید که بروز هایپرلکسیا اغلب نشان از بروز اختلال های یادگیری یا نوعی اختلال عصبی-تکوینی دارد و به هیچ وجه نباید نادیده گرفته شود.

نکته قابل توجه دیگر این است که هایپرلکسیا به صورت مستقل در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی (DSM) تعریف نشده است و زیرمجموعه اوتیسم محسوب می شود. بنابراین، اگر کودکتان به اوتیسم مبتلا است، حتما ارزیابی های دقیق تر برای بررسی احتمال ابتلا به هایپرلکسیا را در دستور کار خود قرار دهید. رفتارهای بچه ها را از سنین پایین با دقت زیر نظر داشته باشید تا در صورت وقوع این اختلال، بتوانید هر چه سریع تر مشکل های مرتبط با درک و یادگیری را حل کنید.

درمان

با وجود اینکه خواندن صحیح و دقیق مهارتی اساسی برای پیشرفت در زمینه تحصیلی محسوب می شود، به هیچ وجه نباید جدا از قدرت درک محتوای خوانده شده در نظر گرفته شود. بچه ها باید توانایی خواندن را به همراه توانایی ادراک توسعه دهند تا به دانش آموزانی پیروز تبدیل شوند. اگر درک مفاهیم به درستی صورت نگیرد، توسعه توانایی سخن گفتن و نوشتن با مشکل های جدی روبرو خواهد شد.

به همین خاطر، بچه ها مبتلا به هایپرلکسیا باید به صورت همزمان و مداوم زیر نظر گفتاردرمانگر و متخصص اعصاب و روان قرار بگیرند تا درمان درگیری های فکری و مرتبط با یادگیری آن ها هماهنگ باشد. آنچه در رابطه با درمان این اختلال اهمیت دارد، توجه به این واقعیت است که هیچ درمان قطعی برای هایپرلکسیا وجود ندارد. بهترین کاری که می توان برای بچه ها مبتلا کرد، همراهی آن ها به گونه ای است که بتوانند از نهایت ظرفیت شان برای یادگیری و پیشرفت استفاده کنند.

به همین علت، کسب مطلعی از اهمیت بسیار نقاط قوت و ضعف بچه ها مبتلا بسیار مهم است. در بسیاری از مواقع، والدین می توانند با استفاده از نقاط قوت، نقاط ضعف را کمرنگ تر کنند و اعتمادبه نفس کودک را افزایش دهند. یکی از مؤثرترین راهکارها برای افزایش اندازه درک بچه ها از آنچه می خوانند و می بینند، برقراری مکالمه های متنوع با سطوح متفاوتی از پیچیدگی با آن ها است.

به علاوه، والدین باید از حساسیت های بچه ها مطلع باشند و بدانند تحریک بچه ها برای واکنش نشان دادن به این حساسیت ها کاری از پیش نمی برد و فقط کودک را منزوی می کند. از قلم نیاندازید که گفتاردرمانی باید بخشی جدانشدنی از فرایند درمان کودک باشد. اگر همه چیز به این منوال پیش رود، فرایند رشد کودک تا جای ممکن عادی طی می شود و آسیب های ناشی از هایپرلکسیا در بزرگسالی بسیار کم تر خواهند شد.

توصیه هایی برای کنار آمدن با هایپرلکسیا

اگر کودک شما علائمی از هایپرلکسیا دارد، برقراری ارتباط با تیمی از متخصصان اعصاب و روان و گفتاردرمانی برای تقویت توانایی درک ضروری است. هر چه تشخیص علائم زودتر صورت گیرد، ارتقای مهارت درک آسان تر می شود. به خاطر داشته باشید که هایپرلکسیا ارتباط بسیار نزدیکی با اوتیسم دارد و به همین خاطر، بچه ها مبتلا نیازهای ویژه ای دارند. سعی کنید بچه ها را با سؤال های بی مورد خسته نکنید، زیرا بار تجزیه و تحلیل کلمه ها در حالت عادی هم برایشان طاقت فرسا است.

نکته مهم دیگر پیدا کردن شیوه ای برای آرام کردن فکر بچه ها مبتلا است. سعی کنید با برقراری ارتباط مؤثر با کودک، از علایقش مطلع شوید و راهکاری برای تخلیه انرژی او پیدا کنید. در این میان، از سلامت جسم و روح خود غافل نشوید. به خاطر داشته باشید که در وهله اول، داشتن روابط خانوادگی آرام و صمیمی مهم ترین نقش را در برقراری و حفظ آرامش ایفا می کند.

حرف آخر

داشتن یک کودک هایپرلکسیک ممکن است اغلب شما را در شرایطی قرار دهد که ایفای نقش به عنوان یک متخصص را به ایفای نقش به عنوان یک والد ترجیح دهید. از قلم نیاندازید که بچه ها هایپرلکسیک نیازهای ویژه ای دارند که در وهله ای اول با اهمیت دادن به احساس ها و مشکل هایشان برآورده می شوند. سعی کنید شرایط را برای رشد طبیعی کودک فراهم کنید و به خودتان یا او فشار بی مورد وارد نکنید.

به خاطر داشته باشید همه بچه های که توانایی خواندن را از سن بسیار پایین فرامی گیرند هایپرلکسیک نیستند. گاهی هوش سرشار کودک عامل فراگیری این توانایی در سن پایین است. تشخیص منحصربه فرد بودن توانایی های فکری کودک از هایپرلکسیک بودن باید از طریق پزشک متخصص صورت بگیرد. بنابراین، از تجویزهای خانگی خودداری کنید.

این مطلب فقط جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با یک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه رفع مسؤولیت وبلاگ آریابلاگ مگ را بخوانید.

منبع: Verywellfamily, Autismkey