سرنوشت تاریک برای خانه آتش یا آرامگاه خورشید - وبلاگ آریابلاگ

به گزارش وبلاگ آریابلاگ، بعضی آن را آتشکده نامیده اند و گروهی هم آن را آرامگاه شمس آل رسول می دانند؛ اما کاربری این بنا در گذشته هرچه که بوده، با همه ارزش های معماری اش، امروز مهجور و تنها به حال خود رها شده و کارهایی که به نام بازسازی روی آن انجام می گردد به جای التیام بخشیدن به زخم های چندصدساله اش، بیشتر به بزک ناشیانه شبیه است.

در محله پایین بازار و در داخل حریم شهر قدیم آمل در استان مازندران، بنای قدیمی آجری و چهار گوشی قد برافراشته که نام بقعه شمس آل رسول را بر آن نهاده اند و در تاریخ 30 خرداد 1358 با شمارهٔ ثبت 1057 به عنوان یکی از آثار ملی ایران بازمانده از قرن 9 هجری قمری به ثبت رسیده است.

اگرچه کاربرد آجرهای مختلف با ابعاد متنوع کار تاریخ گذاری بنا را از راه شناسایی مصالح سخت می نماید، اما دکتر محمد کریم پیرنیا در آشنایی با معماری اسلامی از آن با عنوان بنایی که معماری پارتی دارد (اشکانی- ساسانی) یاد می نماید و معتقد است که با توجه به سبک معماری آن، شالوده اصلی بنا به دوران پیش از اسلام و شروع دوره اسلامی بازمی گردد و پس آن در قرن نهم هجری کاربری مقبره پیدا نموده بدون آن که دخل و تصرف چندانی در سبک معماری آن ایجاد گردد.

پیش تر نیز محمد حسن خان صنیع الدوله (ملقب بهاعتمادالسلطنه) از رجال دربار دورهقاجارو عهد ناصرالدین شاه در کتابمرآة البدان، گویا با اتکا به روایات محلی این بنا را آتشکده دانسته بود.

مهندس یاغش کاظمی،کارشناس ارشد بازسازی بناها و بافت های تاریخی در مورد کاربری اصلی این بنا می گوید: به نظر می رسد که از نامگذاری های محلی نباید غافل شد چون ممکن است که زمانی چنین کاربری داشته و این مساله نزد عموم معروف بوده و در سفرنامه مرات البدان دوران ناصری اثر اعتمادالسطنه هم بازتاب یافته است.با این حال، در مورد کاربریِ اولیه این بنا باید مطالعاتِ تطبیقی در مقایسه با نمونه های مشابهِ دیگر انجام گردد تا بتوان با دقت بیشتری اظهار نظر کرد.

طول هر ضلع این بنا 73/7 متر است که در هر بدنة آن 2 طاق نمای تو در تو ولی کم عمق به عرض 73/ 2متر دیده می گردد. این بقعه وسعت و ارتفاع قابل ملاحظه ای نسبت به بناهای هم دوره خود دارد.

کاظمی، مولف کتاب آتشگاه اصفهان، در مورد وسعت و ارتفاع آن به CHNگفت: در معماری ایرانی معمولا تلاش می گردد که بناهای یادمانی از وسعت و ارتفاع بیشتری برخوردار باشند تا از دور به خوبی دیده شوند و حتی به عنوان نمادی از یک موقعیت شهری به چشم بیایند. این نکته در مورد این بنا هم صدق می نماید و محتمل است که به همین منظور وسیع و مرتفع ساخته شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد رامسر اضافه کرد: این سبک معماری در استان مازنداران موارد مشابه دیگری نیز دارد که می توان به بقعه درویش فخرالدین بابل و یا بناهای مشابه در ساری اشاره نمود.

بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار نویسنده آملی قرن ششم هجری در کتاب خودتاریخ طبرستان دو بار از این بنا یاد نموده و آن را تربت السید شمس آل رسول صلی الله علیه و آله فقیه و صاحب حدیث دانسته که هنوز (606 ه.ق) تربت او برقرار است.

در اوایل قرن بیستم نیز سرکنسول دولت بریتانیا در شهررشتیاسنت لویی رابینو که مدت 16 سال در شمال ایران زندگی نموده و مطالعاتی در فرهنگگیلانومازندرانداشته، این بنا را مقبره شمس الدین محمد بن محمود آملی از دانشمندان و پزشکان شهیر ایرانی معرفی نموده است.

اما پایگاه اطلاع رسانی امامزادگان یا حرم یار که به معرفی امامزاده های ایران می پردازد، ظاهرا به استناد طوماری بازمانده از دوران صفوی این بنا را به نام امام زاده شمس آل رسول خوانده است.

بعضی منابع هم قید نموده اند که محمد بن محمود آملی (ملقب به شمس الدین آملی) نویسنده کتاب نفایس الفنون فی عرائس العیونپزشک، فیلسوف شهیرایرانیازمازندرانکه در قرن هشتم قمری می زیست و قبر او درآرامگاه مصلی شیرازقرار گرفته است را نباید با شخصی که در مقبرهبقعه شمس آل رسولبه خاک سپرده شده و در کتیبه آنالشمس الدین المحمد بن محمود بن محمود علی آملی(ملقب به شمس آل رسول) معرفی شده یکی دانست. البته بعضی نیز این بقعه را متعلق به شمس الدین طبرسی دانسته اند.

نامگذاری های مختلف با انگیزه های متفاوت و دیدگاه های گوناگون باعث نشده که این بنا از حفاظت و بازسازی خوبی برخوردار گردد و با همه تاکیدی که از دیرباز بر اهمیت معنوی و ارزش های ساختاری بنا شده، آن گونه که شایسته است، به آن توجه نشده است.

آتشکده آمل یا بقعه شمس آل رسول، در گذشته دارای گنبدی دو پوش بوده که هر دو پوش آن در اثر زلزله و پدیده های آب و هوایی منطقه تخریب شده است. گنبد این بقعه به شیوه دو گنبدی، معروف به گنبد رک ساخته شده بود که گنبد داخلی را آهیانه و گنبد بیرونی را که نوک تیز و شبیه کلاه خود است خود می نامند.

در حال حاضر، گنبد داخلی به شیوه شماتیک (ساختن گنبدی با اسکلت فلزی) در دست بازسازی است و قرار است که شمه ای از گنبد آهیانه با گچ و فلز ساخته گردد. بعلاوه بدنه داخلی بنا که در اصل آجری بوده، بدون توجه به اصالت بنا اکنون در دست گچ کاری قرار گرفته است. بعلاوه تیمی که کار بازسازی این بنا را بر عهده گرفته است تصمیم دارد که یک در فلزی برای آن تهیه و نصب کند که قطعا با هویت بنا در تضاد است.

وجود زباله و نخاله در محوطه، حریم نامشخص و بی توجهی به کاوش یا برآورد های متداول در چنین محوطه هایی، استفاده از آجر سوراخ دار امروزی به جای آجر خشتی برای بازسازی و بکارگیری سیمان به جای ملات اصلی، گوشه ای از شرایط فعلی این بناست.

ناهمواری سطح محوطه و رویش گیاهان هرز به صورت انبوه در اطراف بنا، موجب افزایش رطوبت سطحی و نم کشیدگی پی و بدنه بنا شده است.

کاظمی با اشاره به این شرایط معتقد است: گیاهان و علف هایِ هرزی که دورادورِ آن بنا را پوشانده باعث رطوبتِ تصاعدی در آجرهایِ نمایِ ساختمان شده و به تبع ِ آن، موجب شوره زدن و وارد آمدن آسیب جدی به بنا شده است.

منبع:میراث فرهنگی